Бэр болох хүнээ гуйх гэж ирсэн хүмүүсийг согтоож унагааж, архийг маш их хэмжээгээр хэтрүүлэн хэрэглүүлж гаргана гэдэг бол бүдүүлэг. Үүнийг аль аль талдаа бодууштай зүйл байгаа юм. Шинээр гэр бүл болж байгаа, цаашид улам олон жил хамтдаа сайхан амьдрах залуу хосын хурим, найрыг архиар эхлүүлж байгаа утга илэрхийлнэ. Бэр гуйх гэж ирсэн худуудаа архидуулж, согтууруулахаар тэр хүмүүс нь бөөлжинө, хордоно, маргааш нь янз бүрийн асуудал гарна. Тэр хүмүүс эрүүл мэндээрээ хохироод үлдэнэ. Хоёр, гурав хоног бие нь сулраад өвдөж хэвтэнэ.

Хүний бие махбод нь гадаад орчинд зохицон амьдрахын тулд амьтан бүхэн өөрийн дотоод цагтай байдаг. Энэхүү цагийг биологийн цаг гэж нэрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл 24 цагийн гэрлийн температурт зохицон амьдрахын тулд бие өөрийн дотоод зохицуулга, нарийн цагийн хуваарийн дагуу ажилладаг үйл явцыг биологийн цаг гэнэ.

Кофе их уухад нойргүйдэх, гар хөл чичрэх, зүрхний хэм алдагдах, зүрх олон цохилох, мэдрэлийн систем хэтэрхий цочромтгой болох гэх мэт ерөнхийдөө тийм тайвширч амрах биш, эсрэгээр нь ядарсан, неврозод орсон хүний шинж тэмдгүүд гарч ирдэг. Тийм учраас 1950-иад оны үед анх кофе сайн гэдэг байсан, 1960, 1970-аад оны үед кофе зүрхэнд муу гэж ярьдаг болсон. Харвардын их сургуулийн нэгэн эрүүл мэндийн институтээс 28 жилийн турш цай, кофены талаар маш том судалгаа хийгээд инээдтэй үр дүнд хүрсэн байдаг. Тэр нь бидний мэддэг эгэл үнэнд хүрсэн. Цай, кофе хоёрыг хэмжээг нь тааруулж ууж бай. Кофег өдөрт 2-3 аягаас илүүгүй өглөө, өдөр, үдээс хойш нэг уухад болно. Ийм байхад хамгийн ашигтай сайн нөлөө өгнө. Тэрнээс их уувал хортой бүх шинж тэмдэг гарч ирнэ гэж үр дүнгарсан. Цайг ч гэсэн өдөрт 5-6 аягаас илүүгүй, сайн чанарын цайг, зөв уух юм бол хүний эрүүл мэндэд хамгийн сайн. Тэрнээс их уувал хортой нөлөө гарч ирнэ. Монголчууд жишээлбэл, хөгшчүүд цай нь холдчихоор толгой нь өвдөөд, даралт нь ихдээд ирдэг. Энэ нь хэтэрхий өтгөн цайг хэтрүүлэн хэрэглэж байсан, бүр донтсон хүмүүсийн шинж тэмдэг.

Уламжлалт анагаах ухаанд өвчнийг шалтгаанаар нь ангилахдаа нэгд, зарим өвчин урьдын муу үйл боловсорсноос үүссэн өвчин гэж байна. Ийм өвчин нь өвчин үүсгэх идээ, явдал мөр зэрэг янз бүрийн шалтгаан бүрдээгүй байхад үүсэх нь элбэг байдаг. Түүний явц түргэн, хүндрэл ихтэй байдаг бөгөөд аль ч шатанд нь эмчилгээ хийсэн ч ихэвчлэн үхэлд хүргэдэг. Хоёрт, энэ насанд өөрийнх нь үйлдсэн зүйл, идэж уусан идээ унд, цаг агаар, гадны хүчин зүйлс буруудсанаас шалтгаалан үүссэн өвчин гэж байна. Ийм шалтаантай өвчний явц хэвийн, хүндрэл бага, эмчилгээ хийхэд эдгэрэлт сайн байдаг. Гуравт, урьдын муу үйл болон энэ насны шалтгаан хоёр холилдсоноос шалтгаалсан өвчин гэж бий. Ийм өвчний тавилан нь урьдын муу үйлийн хүч хэр зэрэг байгаатай уялдаатай байдаг. Яагаад энэ талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлаад байна вэ гэхээр, уламжлалт анагаах ухаанд “хавдар өвчний шалтгаан нөхцөлийн нэг нь урьдын муу үйлээс болж үүснэ” хэмээн үздэг учир үхэх тавилантай байх магадлал өндөр хувьтай байдаг гэсэн үг. Нөгөө талаар энэ насандаа идээ, явдал мөрөө буруудуулснаас үүссэн шалтгаантай бол эрт үед нь оношлоод, эмчилгээгээ ёсчилон хийлгээд эдгэх магадлал өндөр байна.

Улаанбаатар зочид буудлын эсрэг талд байсан Төмөр замын билет борлуулах цэгт 3, 4 эмэгтэй кассчин ажилладаг байлаа. Тэр үед одоогийнх шиг зочиддоо элэгсгээр инээмсэглэн үйлчилдэггүй байв. Миний монгол хэл муу, сайн ярихгүй. Япон хүн учир надтай хүйтэн харьцана. Уйлаад, зугтах тухай хэд хэдэн удаа бодож байсан шүү. Өнөө кассчид инээмсэглэхгүй ч хүлээлгийн танхим хүйтэн учир хааяа өрөөндөө оруулж суулгана.

Элэг, цөсний үйл ажиллагааг дэмждэг, хамгаалдаг тан бий. Мөн уламжлалт эмчилгээний бас нэг онцлог нь тухайн хүний бие махбодын онцлогт тохируулан хийдэг. Хамгийн гол нь хоол ундны дэглэмийг сайтар анхаарч, өөрийн бие махбодод тохирсон хоол ундыг хэрэглэж байх нь чухал. Жил болгон тогтмол үзлэг оношилгоонд хамрагдаж байх хэрэгтэй.

Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс нийгмийн амьдралд тэгш оролцож, нийгмийн баялгаасаа тэгш хүртэх ёстой. Гэсэн хэдий ч эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүс нийгмийн харилцаанд маш ялгаатай байдлыг бий болгочихсон байдаг. Тэгэхээр хүйс гэдэг нь эмэгтэй эрэгтэй хүмүүсийн биологийн ялгааг л хэлээд байгаа юм. Жендэр гэдэг нь нийгмийн харилцаан дээр гарч байгаа ялгааг хэлнэ. Хүйс бол хэзээ ч хувьсан өөрчлөгдөхгүй биологийн эрхтэн. Харин улс төр, эдийн засаг, гэр бүлийн харилцаанд эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн гүйцэтгэж байгаа үүрэг хүлээж байгаа хариуцлага нийгэмд тогтсон ойлголт үзэл хандлагыг жендэр гэнэ. Тэгэхээр энэ жендерийн ойлголт маань цагаар хувьсан өөрчлөгдөж байдаг хувьсамтгай ойлголт.

“Шинонмед” бөөр, дотрын эмнэлгийн Ерөнхий эмч, Дотор, бөөр, гемодиализын ахлах зэргийн их эмч Д.Отгонцэцэгээс бөөрний архаг дутагдал өвчин, түүний шалтгааны талаар тодрууллаа.

Хүний биеийг амьдруулж байдаг гол хүчин зүйл бол бие махбодод орших идээний тунгалаг, цус, мах булчин, өөх, яс, чөмөг, дусал бөгөөд эдгээрийг уламжлалт анагаах ухаанд тамир хэмээн нэрлэдэг. Эдгээр тамир нь идэж, уусан хоол ундаар зэрэгчлэн төлжиж, илүүдэл цөвийг гадагш ялгаруулж байдаг. Нэг үгээр хэлбэл, хүнийг амьд байх хугацаанд бие махбодыг амьдруулахын тулд бие махбодод шимийг авч, цөвийг гадагшлуулах үйлдвэрлэл зогсолтгүй явдагддаг гэсэн үг юм. Тунгалаг, цөвийн боловсролтын явцад шээс, баас, хөлс гэсэн үндсэн гурван том цөв ялгардаг. Энэ бол бодисын солилцооны үр дүнд бий болдог илүүдэл бүтээгдэхүүн. Тунгалагийн төлжих үйл ажиллагаа хэр сайн байгааг цөвийн ялгаралтаас харж болдог. Жишээ нь ясны боловсролтын явцад шим нь ясаа төлжүүлээд, цөв нь хумс, үс болж ялгарна. Хэрэв ясны төлжилт муу байвал үсний ургалт муудах, ихээр унах, халцрах, хумс хугарах, ургалт муудах гэх мэт эмгэг илэрдэг. Тиймээс хүний биеийн тунгалаг, цөвийн боловсролтын явцад ялгарч байгаа цөвийг хортой хольж ойлгож болохгүй.

Ажил хөдөлмөр алт мөнгөнөөс ч үнэтэй хөрөнгө гэж захидаг байсан даа. Бие нь муу байх үед биднийг сахиж байхад ч “Яв, ажлаа хийцгээ, дэмий битгий энд байцгаа” гэнэ. Хөдөлмөр бол амьдралыг тэтгэх гол эх үндэс гэж биднийг хүмүүжүүлсэн. Энэ л зарчмаар үр хүүхдүүд минь өсөж өндийж байна. Үлгэр, домог, зүйр цэцэн үгээр сургаж хүмүүжүүлэх нь багасаж байх шиг.

Гүрж ногоон цай бол дэлхийн II дайны өмнөөс Монголд орж ирсэн цай. Тэрний өмнө шар, хунц цай гээд л цайг олон зуун жил ууж байсан юм байна лээ. Тэр нь маш сайн цай байсан гэдэг. Юнанийн өмнөд нутагт, Түвдийн уулын урд хэсэгт тарьдаг. Тэгээд монголчуудад хамгийн сайн чанартай, хамгийн өндөр үнэтэй сортын цайг нь хол тээвэрлэхэд зориулаад бүгдийг нь пресслээд, хатуу туйпуу шиг болгочихсон.

Одоогоос 109 жилийн тэртээ өвлийн ес тачигнаж байсан жавартай өдөр монголчууд тусгаар тогтнол, төр улсаа сэргээж, Манжийн эрхшээлээс гарсан юм. Улмаар Богдыг Монгол Улсын эзэн хаанд өргөмжилсөн төрийн их ёслол Хүрээний төв талбайд болсон байна.

Намайг Равдандаш гэдэг. Миний овог Цэгмид. Энэ хүн маань миний хойд эцэг. Ухаан орсноосоо хойш энэ хүнийг миний аав л гэж боддог байсан. Ингээд 1998 онд аравдугаар ангиа төгсөөд Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуульд элсэн орсон.

XX зуун тэр чигтээ монголчуудын тусгаар тогтнолоо олох, түүнийгээ баталгаажуулахын төлөө хийсэн тэмцлийн зуун юм. энэ нь 1911,1921, 1945, 1961, 1990 оны түүхэн үйл явдлуудаар илэрхийлэгдэнэ.

Миний хүүхэд нас, аавтайгаа өнгөрүүлсэн тэр хугацаанд миний аав надаар дүүрэн байсан. Харин өнөөдөр хамгийн том хоосон орон зай надад үлдсэн. Энэ хүний үр болж төрснөөрөө хүний эдэлдэг жаргалыг арав дахин илүү эдэлсэн. Хүний зовдог зовлонг арав дахин илүү эдэлсэн.

Монголд эмчлэгддэггүй 26 нэр төрлийн өвчлөл байдаг. Эдгээрээс зүрх, мэдрэлийн өвчлөл, мэс заслын чиглэлээр УГТЭ долоон өвнийг хариуцан ажиллаж байгаа. Үүнд мэдрэлийн мэс заслын хоёр, зүрхний мэс заслын таван өвчөн багтсан. Эрүүл мэндийн сайд бодлогодоо дээрх гадаадад эмчлэгддэг өвчлөлийг хоёр жилийн дотор Монголдоо эмчилдэг болгохоор тусгасан. УГТЭ-ийн хувьд есдүгээр сарын 30-нд манай эмч, мэргэжилтнүүд Хэвлийн гол судсан дахь цүлхэнд стент графт буюу цүлхэнгийн хэсэгт цусны урсгал орж, даралт үүсгэж тэр цүлхэнг хагарахаас урьдчилан сэргийлдэг мэс заслыг анх удаагаа хийсэн.

Би өөрөө ярьсан. Та нар авах гэж байгаа бол ав аа. Би бол мөнгөө төлөөд хууль журмынх нь дагуу авсан, хөрөнгө оруулалт хийсэн. Тэрийг нь өнөөдрийнх нь ханшаар төлөөрэй. Би зүгээр аваагүй шүү гэдгээ л хэлсэн. Одоо нэгэнтээ тэгж байгаа бол үнэгүй өгсөн орон сууцуудаа, малчдад өгсөн малаа, иргэдээ гадагш явахыг нь болиулаад гадаад паспортыг нь ч гэсэн хурааж авах юм байгаа биз. Хувьчилсан бүх өмч, Мах комбинат, “Милл хаус” гурилын үйлдвэр, өөр юу байна? Дарга нарын өөрсдийнхөө авсан өмч хөрөнгийг ч гэсэн бүгдийг нь хураалгах юм байгаа биз.

Заяаны ханийн талаар хүмүүс асуух нь элбэг байдаг. “Миний заяаны хань байна уу, байхгүй юу”, “Би одоо удахгүй хүнтэй суух нь уу” гэх мэт асуулт их тавьдаг. Бурханы шашинд эхнэр, нөхөр учрах нь урьд насны үйлийн үр хийгээд энэ насны явдал мөрөөс хамаардаг. Урьд насандаа сайн үйл хийж явсан бол сайн ханьтай учирна, муу үйл хийсэн бол муутай учирна. Ийнхүү үйлийн эрхээр учирдаг тул “Миний заяаны хань байна уу, байхгүй юу, би хэзээ хүнтэй суух вэ” гээд асууж ирж байгаа хүмүүс хэтэрхий далдын зөн билигт найдаж, амар хялбар замыг хайж байгаа нь харамсалтай санагддаг. Өөрийнхөө жинхэнэ зан чанар, ямар ааш зан, сайн, муу талыг таньж мэдээгүйгээс өөрт тохирох хүнийг олж чадахгүй явж байж болох юм. Бүх хүн л сайн хүн хайгаад байдаг.

Архаг дутагдал нь олон зүйлийн шалтгаанаас болж үүснэ. Үүний дотроос хамгийн элбэг нь зүрхний цусан хангамжийн дутагдал, артерийн даралт ихсэх өвчин, хэт их таргалалт, зүрхний олдмол болон төрөлхийн гажгуудаас болж үүсдэг. Мөн манай орон эрс тэс уур амьсгалтай учраас хүйтний улиралд хоолойны ангенаа эмчлэхгүй яваад байвал зүрхний хавхлагуудыг гэмтээдэг. Энэ нь даамжирсаар байгаад эрт орой хэзээ нэгэн цагт зүрхийг тэлэх, зүрхний булчин ажиллаж чадахаа больсноор дутагдалд хүргэдэг тал бий. Эдгээр нь зүрхний дутагдал үүсэх томоохон шалтгаанууд юм. Нэмээд бодисын солилцооны алдагдал, хэт тураалтай, чихрийн шижин өвчин, бамбайн эмгэгүүдтэй бол зүрхний дутагдалтай болох өндөр эрсдэлтэй.

Түүхий сүү, чихэр, лууль зэрэг идээ ундыг хэтрүүлэн хэрэглэх, чийгтэй, хүйтэн газар удаан суух, хүүхдийнхээ ариун цэврийг муу сахиулсанаар цагаан хорхой өвчин үүсэх халдварлах гол шалтгаан болдог.