Хүний биеийн бодисын солилцоонд, ялангуяа түүний дотроос уургийн солилцоо алдагдсанаас цусанд шээсний хүчил ихсэж, үе болон үений ойролцоох эдэд уратын давс хуримтлагддаг. Үүнээс үүдэн үенд үрэвсэл үүсгэдэг тогтолцооны өвчнийг тулай гэдэг. Тулай өвчнийг нарийн мэдэхийн тулд пурины солилцоог мэдэх хэрэгтэй болно. Пурины солилцооны эцсийн бүтээгдэхүүн бол шээсний хүчил юм.

Өвчин гэдэг бол зовлон. Зовлон нь нүгэлээс үүсдэг. Нүгэл бол буруу дадал. Буруу дадал гэдэг нь буруу хооллолт, буруу явдал мөр хоёр юм. Тэжээхүй ухаанд өвчнийг үүсгэх шалтгааныг мунхаг сэтгэл гэж үздэг. Мунхаг сэтгэл нь хүний биетэй хамт төрдөг бөгөөд энэхүү мунхаг сэтгэлээс хүсэл тачаал, уур хилэн, мунхаг тэнэг гэсэн гурван хорт муу сэтгэл төрдөг. Энэхүү хорт сэтгэлээс л буруу дадал үүсдэг. Жишээ нь, муу сэтгэлээ захирч чадахгүй, байнга тостой хуушуур идсэнээр өвчин үүсгэх идээ ундны нөхцлийг бүрдүүлдэг.

Аливаа эдийн засгийг зохицуулж байдаг үндсэн хоёр бодлого байдгийн нэг нь мөнгөний бодлого, нөгөөх нь төсвийн бодлого. Төсөв гэдэг тавхан үсэгтэй энэ үгэнд Монгол Улсын 3.3 сая иргэний аж амьдрал багтдаг гэдгийг сайтар ухамсарлаж төсвийг боловсруулах учиртай. Төсвөө сайн боловсруулбал эдийн засгаа зөв удирдах боломж нь бүрддэг. Тиймээс төсвийг баталсан л бол ямар нэгэн тодотголгүйгээр жилдээ хэрэгждэг байх ёстой. Төсөв тодотголгүйгээр хэрэгжвэл тухайн Засгийн газар улс орныхоо эдийн засгийн нөхцөл байдлыг зөв үнэлж, зөв тооцож, төсвийн бодлогоо тодрхойлсон нь харагдана. Харин баталсан төсөвтөө тодотгол хийж байгаа бол тухайн Засгийн газрын эдийн засгийн бодлого алдаатай байгааг илтгэдэг. Тиймээс энэ талаас нь би таны асуултад хариулахыг хүсч байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар хамгийн анхныхаа төсвийг боловсруулж УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсвийг УИХ дэмжиж, баталсан. Миний харж байгаагаар Засгийн газар олон зүйл хийхээр төлөвлөсөн байгаагаас үзэхэд маш өөдрөг төсөв болсон хэмээн дүгнэж байгаа.

"УБ-Сонгдо” эмнэлгийн бөөрний мэс засал, эрэгтэйчүүдийн эмч эмч М.Мөнхжаргал бөөр шээсний замын эрхтний түгээмэл өвчлөл түүний эмчилгээний тухай зөвлөгөө өглөө.

Монголчууд дөрвөн улирлын байдалдаа тохируулан гутал хувцас, идээ ундаагаа хэрэглэж ирсэн. Наймдугаар сарын 26-наас арван нэгдүгээр сарын 26-нд цусны даралт ихсэх, цусны харвалт өгөх буюу зүрх судасны өвчин болон уушгины өвчин ихэсдэг. Энэ үед хэтэрхий халуун чанартай хоол хүнс хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй. Амтлаг чихэрлэг зүйлүүд, тослог хоолноос татгалзвал зохилтой. Монголчуудын хоолны соёл өнө эртнээс улбаатай. Жишээ нь, Өүлэн эх улийсан молийсон зүйлээр үр хүүхдээ тэжээн өсгөсөн талаар дурдсан байдаг. Улийсан гэдэг нь улаалзгана. Өвөл хөлддөггүй. Молийсон гэдэг нь мойл. Бүх төрлийн хорыг биеэс гадагшлуулдаг. Үүнийг Өүлэн эх тарагтай хольж хүчиллэг, шүлтлэг, исгэлүүн гэсэн гурван амтыг тэнцвэржүүлж хүүхдүүддээ идүүлж өсгөсөн. Тиймээс тэдний харах нүд, харвах чадал, эр бяр нь бусад аавын хүүхдүүдээс илүү хөгжсөн. Хүйтний улиралд ямаа, тэмээний мах идэх нь зохисгүй. Түүнчлэн манайхан таван цулын болон ямаа, тэмээний мах идчихээд араас нь хүйтэн ус уудаг. Энэ нь ходоодыг царцаах төдийгүй дотор эрхтэнг гэмтээдэг. Түүнчлэн хүйтэн ус дангаар нь их уувал хор болдог. Өвлийн улиралд хүйтэн ус уувал өвдөнө. Ер нь хоол хүнсээ зөв зохицуулж идэхийг цаг үе биднээс шаардаж байна. Орчин үед хоорондоо харшилсан хүнс их хэрэглэж байна. Халуун чанартай үед кофе уугаад, чихэрлэг амт идээд, хүйтэн усаар толгойгоо угаах нь буруу. Намрын цагт даралт өндөртэй хүмүүс амтлаг зүйл бага хэрэглэх нь зохилтой.

Цахилгаан дулааны үнийг чөлөөлсөн улс орон цөөн байдаг. Дийлэнх улс орон эрчим хүчний салбартаа ямар нэг хэмжээгээр татаас өгч байж хэрэглэгчдийг найдвартай, тасралтгүй эрчим хүчээр хангадаг. Манай улсын хувьд дэлхийн өртгөөс доогуур үнэ баримталж байгаа нь санхүүгийн хямралд өртөхөд хүчтэй нөлөөлж байна.

Хүн биологийн амьтан. Ямар ч биологийн амьтанд илэрдэг амиа хамгаалах урвал хүнд ч илэрдэг. Тэгэхээр стрессийг хүний өөрийгөө хамгаалах зан үйл, хариу урвалын нэг хэлбэр ч гэж үзэж болох юм. Өөрөөр хэлбэл хүний өдөр тутмын болон амьдралын явцад тохиолдох олон янзын зүйлс, бэрхшээл, мэдээлэлд өгөх хүний бие махбодийн болон оюун санааны хариу үйлдэл гэж үзэж болно.

Бөөрийг дотоод эрхтний язгуур, бүх нүх сүвийн эх, амьдралын үндэс гэж үздэг. Бөөр бол тархийг тэжээх, нурууны ясыг бэхжүүлэх, биеийн элч дулааныг сэлбэх, хоол хүнсийг шингээх үйл ажиллагаатай холбоотой эрхтэн юм. Бөөр муудахад хүний цусан хангамж дордож, булчин шөрмөс сулран, биеийн ерөнхий эсэргүүцэл аажмаар доройтдог.

-Миний судалгааны ажлын нэг том хэсэг нь энэ. Монголчуудын санхүүгийн боловсролын түвшин ямар байгааг судалсан. Дэлхийн банкнаас ядуу, орлого багатай орнуудын иргэдийн санхүүгийн чадавхыг үнэлсэн байдаг. Манай монголчууд санхүүгийн мэдлэгтэй байна. Санхүүгийн чадамж муутай байна гэж гарсан юм. Хадгалах, хуримтлуулах хэрэгтэй гэх мэтээр мэдлэг байна. Мэдлэгээ хэрэгжүүлэх тал дээр сул дүн авсан. Ялангуяа үнэт цаасны зах, хувьцаа бонд дээр мэдлэг муутай гэж гарсан. Стандарт энд Пүүрс гээд олон улсын байгууллага дэлхийн улс орнуудын иргэдийн санхүүгийн боловсролын индексийг тодорхойлсон байдаг. Дэлхийн улсууд 13-77-гийн хооронд үнэлэгдсэн. Манайх 36 оноо авсан байдаг. Энэ хүрээнд судалгаа хийж үзсэн. Энэ судалгаагаар дээрх хоёр байгууллагын гаргасан дүгнэлт батлагдсан. Ер нь манай хүмүүс мөнгөө удирдах ёстой. Бага үрэх ёстой, хэрэггүй юм авах ёсгүй гэж мэдээд байдаг. Гэсэн ч үүнийгээ хэрэгжүүлдэггүй юм байна гэдэг нь харагдсан. Монголчуудын санхүүгийн боловсролд цаашид анхаарах хэрэгтэй юм байна гэдэг дүгнэлт хийгээд, яаж дээшлүүлэх вэ гэдэг эрэл хайгуул хийж судалсан юм.

Хөрөнгө оруулалт татах, цавчаа ашиг сонирхлыг хориглох хоёр чинь өөр л дөө хө. Наад зах нь, Засгийн газраас 2022 оноос эхлэн улсын төсвөөс нийслэлд 420 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгохоор шийдвэрлэсэн даруйд Дэлхийн банкнаас манайд 100 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийх гэрээнд гарын үсэг зурсан. Энэ бол Засгийн газрын дэмжлэг хөрөнгө оруулагчдад, хандивлагч байгууллагуудад итгэл төрүүлсний нотолгоо. Улсынхаа нийслэлийг Засгийн газар нь дэмжиж байна, УИХ-аас Улаанбаатар хотын хөгжлийн бодлого эрхэлсэн түр хороо байгуулна гэдэг бол яах аргагүй хотод итгэх хөрөнгө оруулагчдын итгэлд хүч нэмчихэж байгаа юм л даа.

Зуун жилд нэг удаа болдог үер гэж байдаг. Тэрний 67 хувьтай тэнцэх хэмжээний үер 1966 онд болсон. Тооцоо хийж үзэхэд Маршалын гүүрний дээгүүр ус хальж байсан гэсэн. Тэр усны хэмжээгээр тэмдэг тавьсан байдаг. Энэхүү байгалийн гамшигт үзэгдлээс болж хот бүхэлдээ усанд автсан байдаг. Хамгийн гол нь тухайн жилийн үер 67 хувьтай. Тэгвэл зуун хувьд хүрсэн хэмжээний үер болвол Маршалын гүүр давах юу ч биш. Туул, Сэлбэ зэрэг томоохон голын ай саваар барьсан хороолол, хотхонуудын хоёр, гуравдугаар давхар руу ус орох хэмжээний үерлэнэ гэсэн үг. Гэтэл өнөөдөр үерийн яг эрчимтэй өнгөрөх голын ай сав хэсгээр маш олон орон сууцны хорооллын төвлөрөл бий болчихсон. Усархаг бороо хэдхэн өдөр дараалаад ороход л хот даяараа үерт автана. Энэ хэрээр ямар хэмжээний хохирол амсах нь ойлгомжтой xapaгдаж байгаа байх.

Хүн бүхэн амьдралынхаа туршид С витамин буюу аскорбины хүчлийг ямар нэгэн байдлаар ууж үзсэн байдаг. Гэхдээ энэ витаминыг өдөр бүр уух ёстой, өдөр бүр хоол хүнснээсээ авах ёстой гэдгийг тэр бүр мэддэггүй. Хаврын ядаргаа сульдаа, амин дэмийн дутагдалтай хүнд хамгийн их нөлөө үзүүлдэг, ерөнхий бие махбодыг сэргээж өгдөг нь С витамин. Исгэлэн төрлийн лимон, жүрж жимсэнд ихээр агуулагддаг. Байцаанд бас тодорхой хэмжээгээр агуулагддаг. Энэ витамин нь хүний биед нийлэгждэггүй, шинээр үүсдэггүй учраас хүн заавал гаднаас авах ёстой. С витамины талаар буруу ойлголтоосоо болоод нэг бол гэнэт их хэмжээгээр, үгүй бол огт хэрэглэдэггүй. Витамин С-гийн дутагдал нь дан ганц эрүүл мэнд гэлтгүй гоо сайханд ч бас сөрөг нөлөөтэй.

Бэр болох хүнээ гуйх гэж ирсэн хүмүүсийг согтоож унагааж, архийг маш их хэмжээгээр хэтрүүлэн хэрэглүүлж гаргана гэдэг бол бүдүүлэг. Үүнийг аль аль талдаа бодууштай зүйл байгаа юм. Шинээр гэр бүл болж байгаа, цаашид улам олон жил хамтдаа сайхан амьдрах залуу хосын хурим, найрыг архиар эхлүүлж байгаа утга илэрхийлнэ. Бэр гуйх гэж ирсэн худуудаа архидуулж, согтууруулахаар тэр хүмүүс нь бөөлжинө, хордоно, маргааш нь янз бүрийн асуудал гарна. Тэр хүмүүс эрүүл мэндээрээ хохироод үлдэнэ. Хоёр, гурав хоног бие нь сулраад өвдөж хэвтэнэ.

Хүний бие махбод нь гадаад орчинд зохицон амьдрахын тулд амьтан бүхэн өөрийн дотоод цагтай байдаг. Энэхүү цагийг биологийн цаг гэж нэрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл 24 цагийн гэрлийн температурт зохицон амьдрахын тулд бие өөрийн дотоод зохицуулга, нарийн цагийн хуваарийн дагуу ажилладаг үйл явцыг биологийн цаг гэнэ.

Кофе их уухад нойргүйдэх, гар хөл чичрэх, зүрхний хэм алдагдах, зүрх олон цохилох, мэдрэлийн систем хэтэрхий цочромтгой болох гэх мэт ерөнхийдөө тийм тайвширч амрах биш, эсрэгээр нь ядарсан, неврозод орсон хүний шинж тэмдгүүд гарч ирдэг. Тийм учраас 1950-иад оны үед анх кофе сайн гэдэг байсан, 1960, 1970-аад оны үед кофе зүрхэнд муу гэж ярьдаг болсон. Харвардын их сургуулийн нэгэн эрүүл мэндийн институтээс 28 жилийн турш цай, кофены талаар маш том судалгаа хийгээд инээдтэй үр дүнд хүрсэн байдаг. Тэр нь бидний мэддэг эгэл үнэнд хүрсэн. Цай, кофе хоёрыг хэмжээг нь тааруулж ууж бай. Кофег өдөрт 2-3 аягаас илүүгүй өглөө, өдөр, үдээс хойш нэг уухад болно. Ийм байхад хамгийн ашигтай сайн нөлөө өгнө. Тэрнээс их уувал хортой бүх шинж тэмдэг гарч ирнэ гэж үр дүнгарсан. Цайг ч гэсэн өдөрт 5-6 аягаас илүүгүй, сайн чанарын цайг, зөв уух юм бол хүний эрүүл мэндэд хамгийн сайн. Тэрнээс их уувал хортой нөлөө гарч ирнэ. Монголчууд жишээлбэл, хөгшчүүд цай нь холдчихоор толгой нь өвдөөд, даралт нь ихдээд ирдэг. Энэ нь хэтэрхий өтгөн цайг хэтрүүлэн хэрэглэж байсан, бүр донтсон хүмүүсийн шинж тэмдэг.

Уламжлалт анагаах ухаанд өвчнийг шалтгаанаар нь ангилахдаа нэгд, зарим өвчин урьдын муу үйл боловсорсноос үүссэн өвчин гэж байна. Ийм өвчин нь өвчин үүсгэх идээ, явдал мөр зэрэг янз бүрийн шалтгаан бүрдээгүй байхад үүсэх нь элбэг байдаг. Түүний явц түргэн, хүндрэл ихтэй байдаг бөгөөд аль ч шатанд нь эмчилгээ хийсэн ч ихэвчлэн үхэлд хүргэдэг. Хоёрт, энэ насанд өөрийнх нь үйлдсэн зүйл, идэж уусан идээ унд, цаг агаар, гадны хүчин зүйлс буруудсанаас шалтгаалан үүссэн өвчин гэж байна. Ийм шалтаантай өвчний явц хэвийн, хүндрэл бага, эмчилгээ хийхэд эдгэрэлт сайн байдаг. Гуравт, урьдын муу үйл болон энэ насны шалтгаан хоёр холилдсоноос шалтгаалсан өвчин гэж бий. Ийм өвчний тавилан нь урьдын муу үйлийн хүч хэр зэрэг байгаатай уялдаатай байдаг. Яагаад энэ талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлаад байна вэ гэхээр, уламжлалт анагаах ухаанд “хавдар өвчний шалтгаан нөхцөлийн нэг нь урьдын муу үйлээс болж үүснэ” хэмээн үздэг учир үхэх тавилантай байх магадлал өндөр хувьтай байдаг гэсэн үг. Нөгөө талаар энэ насандаа идээ, явдал мөрөө буруудуулснаас үүссэн шалтгаантай бол эрт үед нь оношлоод, эмчилгээгээ ёсчилон хийлгээд эдгэх магадлал өндөр байна.

Улаанбаатар зочид буудлын эсрэг талд байсан Төмөр замын билет борлуулах цэгт 3, 4 эмэгтэй кассчин ажилладаг байлаа. Тэр үед одоогийнх шиг зочиддоо элэгсгээр инээмсэглэн үйлчилдэггүй байв. Миний монгол хэл муу, сайн ярихгүй. Япон хүн учир надтай хүйтэн харьцана. Уйлаад, зугтах тухай хэд хэдэн удаа бодож байсан шүү. Өнөө кассчид инээмсэглэхгүй ч хүлээлгийн танхим хүйтэн учир хааяа өрөөндөө оруулж суулгана.

Элэг, цөсний үйл ажиллагааг дэмждэг, хамгаалдаг тан бий. Мөн уламжлалт эмчилгээний бас нэг онцлог нь тухайн хүний бие махбодын онцлогт тохируулан хийдэг. Хамгийн гол нь хоол ундны дэглэмийг сайтар анхаарч, өөрийн бие махбодод тохирсон хоол ундыг хэрэглэж байх нь чухал. Жил болгон тогтмол үзлэг оношилгоонд хамрагдаж байх хэрэгтэй.

Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс нийгмийн амьдралд тэгш оролцож, нийгмийн баялгаасаа тэгш хүртэх ёстой. Гэсэн хэдий ч эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүс нийгмийн харилцаанд маш ялгаатай байдлыг бий болгочихсон байдаг. Тэгэхээр хүйс гэдэг нь эмэгтэй эрэгтэй хүмүүсийн биологийн ялгааг л хэлээд байгаа юм. Жендэр гэдэг нь нийгмийн харилцаан дээр гарч байгаа ялгааг хэлнэ. Хүйс бол хэзээ ч хувьсан өөрчлөгдөхгүй биологийн эрхтэн. Харин улс төр, эдийн засаг, гэр бүлийн харилцаанд эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн гүйцэтгэж байгаа үүрэг хүлээж байгаа хариуцлага нийгэмд тогтсон ойлголт үзэл хандлагыг жендэр гэнэ. Тэгэхээр энэ жендерийн ойлголт маань цагаар хувьсан өөрчлөгдөж байдаг хувьсамтгай ойлголт.

“Шинонмед” бөөр, дотрын эмнэлгийн Ерөнхий эмч, Дотор, бөөр, гемодиализын ахлах зэргийн их эмч Д.Отгонцэцэгээс бөөрний архаг дутагдал өвчин, түүний шалтгааны талаар тодрууллаа.