Дэлхийн таван тивийн 86 төрт улсын нутгаар 12 жилийн турш хөндлөн гулд туулсан түүний аяллын зам нь дэлхийн бүслүүрээр дөрвөнтөө ороох хэмжээний урт болсон ажээ.

Иог нь хүний биед хэрхэн нөлөөлдөг, мөн аливаа өвчнийг анагаах боломжтой эсэх талаар ХСҮТ-ийн Сэргээн Засах Тасгийн эрхлэгч, АУ-ны магистр, клиникийн профессор, Иог бясалгалын багш Ц.Цэнгэлмаатай ярилцлаа.

Бүх өвчнийг мэдрэлийн өвчин, эсвэл сэтгэцийн асуудал гэж хэлж болохгүй. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвд эмчлүүлэхээр очоод буй олон хүн бий. Тэдний гурван хүн тутмын нэг нь сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай.

Юуны өмнө Путин Украин руу яагаад түрэмгийлэх болсон юм бэ гэдэг асуултын хариултыг тунгааж бодох нь зүйтэй байх. Путин Украиныг Беларусь шиг дарангуйллын дэглэмтэй, өөрийнх нь гар хөл болсон ийм улс байлгахыг л хүссэн. Украинд тийм л шаардлага тавьсан.

Бүдүүн гэдэс нь хүний биеийн хэвлийн хөндийг тойрон хүрээлж, хоол боловсруулах замын дунд хэсэгт байрладаг эрхтэн бөгөөд идсэн хоол, хүнс тэжээлийг шимэгдүүлж, дамжуулж, биеэс гадагшлуулах чухал үйл ажиллагааг зохицуулдаг.

УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатарыг шалгуулахаар АТГ болон ТЕГ-т хандлаа. Албан тушаалаа ашиглан төрийн эрхийг хууль бусаар авсан гэх үндэслэлээр АТГ-т гомдол гаргасан. ТЕГ-т төрийн эрхийг үгсэн тохиролцож хууль бусаар худалдаж авах буюу 19.2-оор гомдол гаргаад байна. Дээрх гомдлуудаа нотлох баримтын хамт хүлээлгэж өгсөн. Ж.Ганбаатар 2021 онд бүлгийн хурал дээрээ Э.Магнайбаярт 500 сая төгрөг амлаад, урьдчилгаанд нь 200 саяыг өгч бүлэгтээ элсүүлсэн гэж ярьсан. Ингэж хэлсэн бичлэг нь ч надад бий. Эсрэг намаасаа гарч ирсэн хүнд мөнгө төлж хууль бусаар худалдаж авсан үйлдлээ энэ яриагаараа нотолчихож байгаа юм.

Монголд ирээд гурван жил болж байна. Ер нь бол хоёр орны харилцааны хувьд маш сайхан жил тохиож байна гэж бодож байгаа. Ирээд хагас жил ч болоогүй байх тэр үед Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга байсан.

Өөpөө чaдaж л бaйвaл хaaяa нэг мaцaг бapьж, хooлoo сoйхoд буpуудaх зүйлгүй. Энэ нь дoтpoo цэвэpлэнэ гэсэн үг. Ингэж зaншихгүй бoл гaднa тaлыг нь гялaлзтaл apчaaд дoтopхыг угaaхгүй opхисoн хaлуун сaв шиг л бoлнo. Хүмүүс гaднaх хэлбэpтээ aнхaapaaд дoтop гoo сaйхнaa opхиoд бaйгaa шүү.v

Сүүлийн дөрвөн жил үе мөчний өвчтэй хүмүүст эмчилгээ хийгээд үр дүн сайтай байгаа болохоор энэ өвчнийг Германд яаж оношилж, эмчилдгийг мэдэх зорилгоор тус улсын “St Elisa­beth- hospital Meerbusch lank rheinisches rheuma zentrum” төвд дөрвөн долоо хоног туршлага судлаад ирсэн. Энэ төв нь ревматологийн чиглэлээр оношлогоо эмчилгээ, хагалгаа, хиймэл эрхтэн хийж бүх төрлийн үйлчилгээг цогцоор нь шийддэг.

Би эхлээд мэдээгүй байсан боловч хэсэг хугацааны дараа хэвлэлээс олж мэдсэн. Маргаан бүхий үйл явдал гурван хэсэг үйлдлийг хамарч байна гэж үзнэ. Эхнийх нь танхайн шинжтэй үйлдэл буюу хэсэг охид кофе шопт суужээ. Охиныг минь ширээнд суугаад захиалга өгөх хүртэл 20 орчим минутын турш олон нийтийн газарт хэрүүл маргаан үүсгэх, бусдыг өдөөн хатгах, амгалан тайван байдлыг алдагдуулсан шинжтэй үйл хөдлөлийг гаргаж, тасралтгүй муухайгаар харж, түүнийг шоолон хөхрөлдөж, эвгүй дуу авиа гаргах зэргээр Зөрчлийн хуулийн 5.2.1-д заагдсан танхайн шинжтэй үйлдлийг гаргасан байна. Охин захиалсан кофегоо авчхаад охид руу очиж “Та нар зүгээр үү. намайг таньдаг юм уу" гэх зэргээр асуулт асууснаар маргаан үүссэн байна. Хариуд нь хохирогч гэх охин “Чи хэн бэ. надтай хэн ч ингэж харьцдаггүй. хөгшин п... минь. я...минь" гэх мэтээр доромжилсон. Охин хариуд нь “Та нар надаас дүү хүүхдүүд байна, та нартай харьцах шаардлага алга’ гээд цаашаа эргэсэн. Нөгөө охин хормойноос татаж чангаагаад "Надаас уучлалт гуй, сөгдөж мөргө" гэсэн байдлууд танхайн үйлдэлд хамаарна. Охин маань "Мөргөдөг нь би биш" гэдэг байдлаар кофегоо асгасан. Энэ хүртэл миний охины гэм буруутай үйлдэлд хамаарна. Үйлдэл тус бүрээр нь гэм буруутай шинжид нь хариуцлага оногдуулах ёстой. Эхний хэсгийн кофе асгах хүртэл үйлдэл дээр М охин танхайн үйлдэлдээ зөрчлөөр хариуцлага хүлээх үүрэгтэй. Хятад, Солонгос, Японд гурван секундээс илүү удаан ширтэхийг хориглодог. Гэтэл манайд үүнийг хуульчлаагүй учраас энэ төрлийн маргаан маш их гардаг.

Уламжлалт анагаах ухаанд даралт ихсэх өвчин гэсэн нэршил байдаггүй. Харин үүнийг хий цус дээш хөөрөх өвчин гэж үздэг. Хий цус, бадганы аль нэгийнх нь хувь шалтгаан нөхцөлөөс хамаарч хий цус дээш хөөрч болно. Жишээлбэл, цусны хувийг хямраах нөхцөлүүдийн аль нэг нь бие сэтгэлийг гэнэт хямрааснаар цусны хувь ихсэж, дээш хөөрөх өвчин бий болж байгаа юм. Уг өвчнийг уламжлалт анагаах ухаанд цусны хувь их дээш хөөрөх өвчин, хийн хувь их дээш хөөрөх өвчин гэж хоёр ангилдаг. Нойргүй явах, байнга хоол ундгүй өлсгөлөн байх, их ярих, сэтгэл санаа хямрах, ажлын ачаалал ихэдсэнээс болж байнга ядрах, архи их уух гэх мэт нөхцөлөөр энэ өвчин үүснэ.

Зөвхөн ковид гэлтгүй технологийн дэвшил нь соёлын өвийн хэрэглээг бууруулах хандлагатай болж байгаа. Мэдээж энэ нь соёлын өвийн үүрэг оролцоог багасгах хандлагыг бий болгож, хувьсан өөрчлөгдөх уусаж устах үйл явцыг идэвхжүүлж байгаа.

Өрнөдийн орны төрийн удирдлагууд өөрсдөө очихгүй гэсэн ч тамирчдаа оролцууллаа. Гэхдээ удирдагчид нь очихгүй байна гэдэг дэмжихгүй гэсэн үг. 2008 оны зуны олимпод 80 орны төр засгийн тэргүүн очсон байдаг. Гэтэл энэ удаагийн өвлийн олимпод дөрөв дахин бага буюу 20 орны удирдлага очлоо. ОХУ, Монгол, Азийн хөгжиж байгаа орнууд очлоо. Үүнд ковидын хүчин зүйл ч байгаа. Гэхдээ 2008 онд Хятад улс одоогийнх шиг тэгтлээ буланд шахуулаагүй. Харин өнөөдөр олон улсын хэмжээнд улс төрийн дэмжлэг суларсны илрэл. Олимп бол тухайн орны нэр хүндийг олон улсад харуулж буй нэг үзүүлэлт.

Сүүлийн үеийн анагаах ухаанд хоол тэжээлийн ухаан их хөгжиж байгаа. Тэрэнд самар хамгийн моодонд орж байгаа. Яагаад гэхээр, бух төрлийн самрыг судалж узэхэд хамгийн сайн эрдэс бодистой, хамгийн сайн ханаагуй хучилтэй, хамгийн их уурагтай, тэр нь хоорондоо маш зөв зохицолгоотой байгаа нь тогтоогдсон юм байна. Тэр байтугай самар идэхээр турдаг гэж ярьдаг.

Монголчуудын уламжлалт цагаан сарын баяр болох хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгэн 2022 оны хоёрдугаар сарын 02-ны өдөр тохиож байна. Айлчлан ирж буй 17 дугаар жарны Сайжруулагч хэмээх Усан бар жилийн төлөв байдал, засал номын талаар Бусдад туслахуй анагаах ухааны Манба Дацан хийдийн зурхайч, Анагаах ухааны магистр Д.Сайнсайхантай ярилцлаа.

Хүн эхийн хэвлийн өвөрмөц ертөнцөд өсөж бойжоод, төрөх цагтаа замбуулангийн бас нэгэн өвөрмөц ертөнц, төлөв байдалд шилждэг. Тиймээс хувь хүний урьд болон завсрын төрлийн намшийн мэдээллийг тээж яваа бодгалийг эрдэнэт хүмүүний төрөлд нь маш гэгээлэг сайн сайхан байлгахад даахь үргээх зан үйл чухал ач холбогдолтой.

"Жавзандамба хутагт” төвийн багш, гавж Д.Нямсамбуу 10 жил Өмнөд Энэтхэгийн Брайбүн хийдэд шавилж дараа нь Английн Сандерландын Их сургуульд шашин судлалаар сурч байсан боловсролтой лам нарын нэг юм. Буддизмд бодитоор шинжлэх ухаанчаар ханддаг түүний яриа олон хүнд сонирхолтой байх болов уу. Бид буддизм гэж ямар нэг далдын хүчинд итгэх итгэл үү, аль эсвэл орчлон ертөнц, амьдралын мөн чанар уу зэрэг сэдвүүдээр ярилцлаа. Бидний яриа мөн монголчуудын дунд төөрөлдөж явдаг зарим асуудлыг ч хөндсөн юм.

Хүний биеийн бодисын солилцоонд, ялангуяа түүний дотроос уургийн солилцоо алдагдсанаас цусанд шээсний хүчил ихсэж, үе болон үений ойролцоох эдэд уратын давс хуримтлагддаг. Үүнээс үүдэн үенд үрэвсэл үүсгэдэг тогтолцооны өвчнийг тулай гэдэг. Тулай өвчнийг нарийн мэдэхийн тулд пурины солилцоог мэдэх хэрэгтэй болно. Пурины солилцооны эцсийн бүтээгдэхүүн бол шээсний хүчил юм.

Өвчин гэдэг бол зовлон. Зовлон нь нүгэлээс үүсдэг. Нүгэл бол буруу дадал. Буруу дадал гэдэг нь буруу хооллолт, буруу явдал мөр хоёр юм. Тэжээхүй ухаанд өвчнийг үүсгэх шалтгааныг мунхаг сэтгэл гэж үздэг. Мунхаг сэтгэл нь хүний биетэй хамт төрдөг бөгөөд энэхүү мунхаг сэтгэлээс хүсэл тачаал, уур хилэн, мунхаг тэнэг гэсэн гурван хорт муу сэтгэл төрдөг. Энэхүү хорт сэтгэлээс л буруу дадал үүсдэг. Жишээ нь, муу сэтгэлээ захирч чадахгүй, байнга тостой хуушуур идсэнээр өвчин үүсгэх идээ ундны нөхцлийг бүрдүүлдэг.

Аливаа эдийн засгийг зохицуулж байдаг үндсэн хоёр бодлого байдгийн нэг нь мөнгөний бодлого, нөгөөх нь төсвийн бодлого. Төсөв гэдэг тавхан үсэгтэй энэ үгэнд Монгол Улсын 3.3 сая иргэний аж амьдрал багтдаг гэдгийг сайтар ухамсарлаж төсвийг боловсруулах учиртай. Төсвөө сайн боловсруулбал эдийн засгаа зөв удирдах боломж нь бүрддэг. Тиймээс төсвийг баталсан л бол ямар нэгэн тодотголгүйгээр жилдээ хэрэгждэг байх ёстой. Төсөв тодотголгүйгээр хэрэгжвэл тухайн Засгийн газар улс орныхоо эдийн засгийн нөхцөл байдлыг зөв үнэлж, зөв тооцож, төсвийн бодлогоо тодрхойлсон нь харагдана. Харин баталсан төсөвтөө тодотгол хийж байгаа бол тухайн Засгийн газрын эдийн засгийн бодлого алдаатай байгааг илтгэдэг. Тиймээс энэ талаас нь би таны асуултад хариулахыг хүсч байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар хамгийн анхныхаа төсвийг боловсруулж УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсвийг УИХ дэмжиж, баталсан. Миний харж байгаагаар Засгийн газар олон зүйл хийхээр төлөвлөсөн байгаагаас үзэхэд маш өөдрөг төсөв болсон хэмээн дүгнэж байгаа.