Энэ хэлэлцээрийн дүнд Улаанбаатар-Сөүл хоорондын нислэгийн давтамжийг Монголын талаас долоо хоногт 11 хүртэл, Солонгосын талаас долоо хоногт ес хүртэл байхаар, мөн суудлын тоо агаарын хөлгөөс хамааран нэг талаас 1548-1656 хооронд байсныг тус тус 2500 хүртэл суудал байхаар тохиролцсон. Өөрөөр хэлбэл давтамж, зорчигчдын тоо ийнхүү нэмэгдэж, өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг бүрэн хангах боломж бүрдэж байгаа юм. Мөн хэлэлцээрийн хүрээнд шийдэгдсэн нэг гол ажил бол БНСУ-ын талаас Улаанбаатар-Сөүлийн чиглэлд хоёрдогч агаарын тээвэрлэгчийг оруулахаа мэдэгдсэн явдал юм.

Эмэгтэй хүн гэж хэн бэ, тэр эр хүйсэнд төрсөн хүмүүсээс аль мөн чанараараа ялгаатай вэ. Бас хүн яах гэж энэ хорвоод ирсэн, хэн байх гэж ирээд хэн болж болох боломжтой вэ. Хүнийг өвчин зовлонд унах шалтгаан нь юу юм бол? Мэдээж, энэ маш өргөн сэдэв. Уламжлалт анагаах ухаан, буддын шашны тэр томоохон савнаас хутган авч тайлбарлая гэвэл сонины хуудас хэчнээнийг зориулахыг үл мэднэ. Тиймээс хүн бүрт өөрийнхөөрөө ойлгож, ухаж судлах боломж олгох үүднээс эдгээр сэдвээр өнгөцхөн яриа өрнүүллээ.

-Тэтгэврийн хуулиар 1990-1994 оны хооронд 50 нас хүрээгүй ч дөрвөн хүүхэд төрүүлж өсгөсөн 20 жил ажиллаад тэтгэвэрт гарч байсан хүмүүс их ирж байна. Тухайн үед мөнгөний ханш бага байсан цалин ч бага байсан. Тэгэхээр ихэнх нь доод хэмжээгээр тэтгэвэр авдаг. Улсад 20, 29 жил гээд олон жил ажилласан мөртлөө бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ авдаг. Тэгэхээр зарим хүн “би ийм олон жил ажиллачихаад яагаад ийм бага тэтгэвэр аваад байгаа юм бэ” гэдэг. Ийм хүмүүсийн хувьд дундаж цалин бага, тухайн үедээ 320-460 мянган төгрөгийн хооронд л цалин авч байсан. Тэтгэвэр тогтоох аргачлалаар тооцож бодоод хувилаад үзэхээр бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээнд хүрэхгүй тохиолдолд их. 189 мянга, 219 мянга гэж бодогддог гэхээр автоматаар бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ болгон дээш татаж буюу 251.000 төгрөгөөр тогтоогддог. Зөрүүтэй тэтгэврийг даатгалын сангаас нөхдөг ч үүнийг тэр бүр ойлгодоггүй юм. Олон жил ажилласан мөртлөө бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ авч байгаа хүмүүсийг бодлогоор тэтгэвэр нэмэхдээ гомдлыг нь харж үзэх хэрэгтэй гэж боддог. -Ажилласан жил нөхөн тооцох хуульд хамрагдсан иргэд тэтгэврээ нэмүүлэх боломжтой юу? -2012 оноос хэрэгжсэн Ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн тооцох тухай хуулиар эхлээд нөхөн даатгалаар ажилласан жил нэмсэн дараа нь тэтгэврийн нас болоогүй байхдаа тэтгэвэр тогтоолгосон хүмүүсийг 1991-1997 он хүртэлх жилийг нэмж байсан. Энэ хуульд хамрагдаж байсан хүмүүсийн хувьд тэтгэвэр нь нэмэгдсэн. Харин энэ хуульд хамрагдаж чадаагүй хүмүүс их асууж сурагладаг. Тэтгэвэр тогтоолгосон цалингаа нэг удаа өөрчлөн тэтгэврээ ахин тогтоолгох боломж байдаг. Хамгийн өсөх боломжтой цалин гэхээр 1986-1990 оны цалин байдаг. Тэр цалинг сонгохын тулд ажил хийсэн, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жил дотроосоо тасралтгүй 60 сар буюу 5 жилийн цалинг сонгодог. Өндөр байсан цалингаа сонгох гэхээр сүүлийн 20 жилдээ орохгүй байх ч тохиолдол байдаг. Тэгэхээр тэтгэвэр тогтоох нь тухайн хүнээсээ шалтгаалаад өөр өөр байдаг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Хэдийгээр материалаа бүрдүүлж, өргөдлөө өгсөн ч гэсэн 1986-1990 оныхыг заавал шалгуулах шаардлагатай байдаг. Харин нийслэл, улсын архиваас ирж байгаа цалингийн хувьд асуудал гардаггүй бол ямар нэгэн байгууллага, хувь хүний гар дээрээс авч ирж байгаа цалингийн материалыг үндсэн баримттай тулгаж шалгах хэрэгтэй болдог. Анх 2013 онд нөхөн даатгалд хамрагдсан хүмүүсийн жагсаалтыг гаргаж ажилласан жилүүдийг нэмсэн. Тэрнээс хойш 2014 оноос эхлэн зөвхөн нөхөн олговроор материалаа өгсөн хүмүүсийг ажилласан жил тэтгэврийг оруулаад, даатгалыг нөхөж шимтгэлийг нөхөн тооцох тухай хуульд хамрагдсан хүмүүсийг биеэр ирэхээр нь баталгаажуулалт хийж байна. Өргөдөл өгч тэтгэвэр дээрээ ажилласан жилээ нэмүүлж байгаа иргэд олон байна. Одоо хүртэл нөхөн даатгалд хамрагдчихаад батламжаа аваагүй иргэд ч цөөнгүй байна.

60 насандаа тэтгэвэр тогтоолгосон иргэн дунджаар 17,0 жил өндөр насны тэтгэвэр авч байна

Татвар төлөгчид боломжийн үнэтэй, хэрэглээндээ тохирсон кассын болон пос машиныг сонголтоороо хэрэглэх боломжтой. Дотоодын кассын систем нийлүүлэх эрх бүхий аж ахуй нэгжүүдээс судлан, өөрт тохирсон боломжийн үнэ бүхий төхөөрөмжүүдээс сонголт хийж болно. Зах худалдааны төвд бизнес эрхэлж байгаа иргэд гар утасны аппликейшнээрээ төлбөрийн баримтыг худалдан авагчдадаа олгох боломжтой болсон. Жишээ нь, 100 айл, Барс худалдааны төв нь худалдан авагчдадаа гар утасны аппликейшн ашиглан баримт өгч байна. Одоогоор Дүнжингарав худалдааны төв холбогдож эхлээд байна.

Ардчилсан намын дарга хуулиа унших л ёстой юм. Ийм хариуцлагатай албыг хашиж, төрд олон жил зүтгэж байгаа хүн хууль бус зүйл ярьж болохгүй л дээ. Ер нь улс төрийн нам, мафи хоёр нэг л зүйлээр ялгаатай. Аль аль нь эрх мэдэл, хөрөнгө мөнгөтэй холбогддог байх. Гэхдээ мафиас амьд гарч болдоггүй. Улс төрийн намаас бол гарч болдог. Бидний 1990 онд халсан коммунист, Гитлерийн байгуулж байсан фашист нийгэм дэх намууд мафийн тогтолцоотой. Тэр намуудыг бид халсан юм. Хүний эрх гэдэг хувь хүнд өөрт нь л байдаг. Ямар үзэл санаатай, эрхтэй байх, намд харьяалагдах, эс харьяалагдах нь Үндсэн хуулиар хувь хүнд олгогдсон эрх юм. Үүнийг төр, нам, компани, ямар нэгэн бүлэглэл мэдэхгүй. Тэгэхээр бүх зүйл хуулийнхаа дагуу зөв зарчмаар учир нь олдоод явах болно.

Тоглоом шоглоом болгоод хэлэхэд, би намаас хөөгдөөд, буцаж ирэхдээ дэд дарга болдог уламжлал тогтоож байна.

Кофе их уухад нойргүйдэх, гар хөл чичрэх, зүрхний хэм алдагдах, зүрх олон цохилох, мэдрэлийн систем хэтэрхий цочромтгой болох гэх мэт ерөнхийдөө тийм тайвширч амрах биш, эсрэгээр нь ядарсан, неврозод орсон хүний шинж тэмдгүүд гарч ирдэг. Тийм учраас 1950-иад оны үед анх кофе сайн гэдэг байсан, 1960, 1970-аад оны үед кофе зүрхэнд муу гэж ярьдаг болсон. Харвардын их сургуулийн нэгэн эрүүл мэндийн институтээс 28 жилийн турш цай, кофены талаар маш том судалгаа хийгээд инээдтэй үр дүнд хүрсэн байдаг. Тэр нь бидний мэддэг эгэл үнэнд хүрсэн. Цай, кофе хоёрыг хэмжээг нь тааруулж ууж бай. Кофег өдөрт 2-3 аягаас илүүгүй өглөө, өдөр, үдээс хойш нэг уухад болно. Ийм байхад хамгийн ашигтай сайн нөлөө өгнө. Тэрнээс их уувал хортой бүх шинж тэмдэг гарч ирнэ гэж үр дүнгарсан. Цайг ч гэсэн өдөрт 5-6 аягаас илүүгүй, сайн чанарын цайг, зөв уух юм бол хүний эрүүл мэндэд хамгийн сайн. Тэрнээс их уувал хортой нөлөө гарч ирнэ. Монголчууд жишээлбэл, хөгшчүүд цай нь холдчихоор толгой нь өвдөөд, даралт нь ихдээд ирдэг. Энэ нь хэтэрхий өтгөн цайг хэтрүүлэн хэрэглэж байсан, бүр донтсон хүмүүсийн шинж тэмдэг.

Хүүхэд бүрийг зорилготой хүн болгож өгсгөх нь чухал юм. Зорилготой хүн гэдэг бол өөрөө өөрийгөө үнэлдэг, өөрийгөө ойлгодог, өөрийгөө олж авсан хүнийг хэлж байгаа юм. Амьдралд хөл тавихаас нь өмнө эцэг эхчүүдийг хүүхдээ өөрийн гэсэн үнэ цэнээ мэддэг, өөрийгөө хайрладаг, өөрийнхөө давуу болон сул тал, юунд дуртай дургүйгээ мэддэг зорилготой хүн болгох нь чухал байдаг. Яах гэж идэж, яах гэж ууж, яах гэж унтаж, хичээл хийж, зураг зурж байгаа гэхчлэн тэр болгонд нь өөрсдөө тайлбарлаж өгч, олон дахин ярилцаж, зорилготой хүн болгож өсгөх ёстой. Гэхдээ зорилгыг зориулалттай буюу аливаа нэг эд зүйлээр орлуулж болохгүй. Өнөөдөр маш олон хүн эд хэрэглэгдэхүүнийг өөрсдийн зорилго болоод амьдарч байна. Энэ бол хүний амьдралыг зөв тийш хөтлөх зарчим биш гэж хэлмээр байна. Байр орон сууц бол тав, тухтай, амьдрах боломжийг хангаж байгаа хэрэглэгдэхүүн төдий зүйл. Утасны дугаар гэхэд хэдэн арван сая төгрөг хүрээд байх үнэ цэнэтэй зүйл биш. Аливаа эд зүйлийг зориулалтынх нь дагуу ашиглах ёстойгоос бус хүн өөрийн зорилго болгоод амьдрах нь утгагүй зүйл юм.

Сөрөг хүчингүй парламент гэдэг ийм аюултай байдаг гэдгийг харж байна л даа. Анх 2000-2004 онд сөрөг хүчингүй байхдаа гишүүдэд тойргийн мөнгө хуваарилж эхэлсэн байдаг. Сөрөг хүчний байр суурь ямар хэрэгтэй болохыг одоогийн үйл явдал ч гэрчилж байна. Мэдээж Засаг нь тогтвортой, олонхыг нэг нам бүрдүүлэх тухай их олон жил ярьсан. Харамсалтай нь нэг нам олонх болсон ч хүссэн амжилтаа гаргасан уу гэвэл тун хэцүү.

Үүний эсрэг хуультай байх хэрэгтэй... Монголчуудын оюун санааны амьдралын түүх тэдгээрийн нүүдэлчин ахуйгаас шалтгаалсан өвөрмөц замыг туулжээ. Цаг үетэй нь холбож улируулан нягталж аман зохиол, түүх, домгоос нь үзэх аваас монгол хүний сэтгэл зүй, ухамсарт айдас, хүйдэс, өвчин шаналлаас үүдсэн мухар сүсэг (анхан үеийн), бөөгийн шүтлэг, суурин иргэдийн томоохон шашны нөлөө, Бурханы шашны гурван удаагийн дэлгэрэлт, марксизм-ленинизмийн шашинчлагдсан түрэмгийлэл, элдвээр хиртсэн либерал ардчиллын хийрхэл, анархизм гээд ер аливаа нийгэмд нэвчдэг, дайрдаг бүхэн л байжээ. Монгол мэргэдийн философи сэтгэлгээ, танин мэдэх арга зүй, логикт гэнэн материализм ба урсгал диалектикийн элементүүд, идеализмын элдэв зүсмийн илрэлүүд, сэтгэлгээний туйлшрал, түүхэн хязгаарлагдмал байдал, үзэл сургаалыг шашинжуулж хиртүүлэх согог гэх мэтийн үзэгдлүүд бүгд бүртгэгдсэн. Тэдгээр алдаа, согогийн шүүмжлэл амаар болон бичгээр үлдсэн байдаг.

ДЭМБ-аас Монгол Улсыг харвалтад ихээр нэрвэгддэг орон гэж мэдээлсэн байдаг. Сүүлийн жилүүдэд харвалтад хүргэдэг эрсдэлт хүчин зүйл, нас барж байгаа хүний тоогоор манайх дэлхийд дээгүүрт орж байна. Дэлхийн харвалтын байгууллагаас энэ тал дээр анхаарах, энэ аюултай өвчний талаар хүн арддаа зөв мэдээлэл өгч, бодлого боловсруулж байгаа хүмүүстээ ойлгуулж, өөрчлөлт гаргаач гэсэн шаардлага тавьж байгаа. Монгол Улсад жилдээ 5000 орчим шинэ харвалт тохиолдож байна. Үүний 10-20 хувь нь нас барж байна. Манайд 15 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад харвалт маш өндөр хувьтай нэмэгдсэн. Монгол Улс харвалтын эрсдэлт хүчин зүйлээрээ өндөр. Учир нь дандаа давстай цай уудаг, өөх тос, өрөм зөөхий иддэг. Мөн үүний дээр сүүлийн жилүүдэд хөдөлгөөн багатай, стресс ихтэй болсон нь харвалтын гол хүчин зүйл болоод байна. Энэ нь харвалтад хүргэх хөрс, суурийг бэлдэж байна. Харвалтын хамгийн гол цусны даралт ихэссэнээс үүдэж байгаа. Мөн тархины судасны хатуурал, чихрийн шижин, стресс зэрэг маш олон зүйл харвалт өгөхөд нөлөөлж байна. Бөөрний архаг өвчин, элэгний хатуурлын төгсгөлийн шатанд харвалт өгдөг.

Харин сургуулийн захирал хахууль авсан асуудлаас тусдаа нэг зүйлийн талаар зайлшгүй хэлэх шаардлагатай байна. Сургуулийн захиралд хахууль өгсөн гэх үндэслэлээр нэр бүхий иргэнд цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан байгаа. Иргэд хууль, эрх зүйн мэдлэг дутмагаас болж ийм нөхцөл байдалд орж байна. Хахууль өгөх гэмт хэрэг нь гурван жил хүртэл хугацаагаар хорих хатуу ял шийтгэлтэй байдаг.

"Эрин" клиник эмнэлэгийн бөөр, зүрх судасны Ахлах зэргийн их эмч Д.Отгонцэцэгтэй бөөрний архаг дутагдлын талаар ярилцлаа.

УАУ-д эмэгтэйчүүдийн өвчинг умайн 5, умайн бэтэг 9, умайн хорхойн 2, судлын 16 өвчин гэж нийтдээ 32 ангилах бөгөөд жирэмсэн эмэгтэйн 8 өвчинг авч үзээд нийтдээ 40 төрлийн өвчин бий гэж үздэг. Эдгээрээс судлын өвчинд хамаарагдах цус бүрэлдсэн өвчин, хий бүрэлдсэн өвчин эмэгтэйчүүдэд зонхилон тохиолдож байгаа бөгөөд манай Манба Дацан эмнэлэгт эдгээр өвчтэй хүмүүс их хандаж байна. Гэхдээ тэд толгой өвдлөө, зүрх өвдлөө гэж ирдэгээс биш өвчний онош нь цус бүрэлдсэн, хий бүрэлдсэн өвчин гэдгийг мэддэггүй. Тиймээс нэлээд хүндэрсэн шатандаа ирж эмчлүүлэх нь бий.

Энэ мөнгө гарцаагүй Эрдэнэт үйлдвэрээс гарна. Үүн дээр ямар ч эргэлзээ байхгүй. Эрдэнэт үйлдвэрийн гадаад дахь бүх гүйлгээг зогсоож байгаад л арбитрийн шийдвэр заавал биелэх шинжтэй. Хэлэлцээрт нэгдэн орсон улсууд бүгд биелүүлнэ. Эрдэнэт үйлдвэрт гадаад ямар данс, хөрөнгө байдаг юм тэр бүгдийг нь битүүмжилнэ. Тэгэхээр энэ өрийг Эрдэнэт үйлдвэр л төлнө. Миний хувьд анх 2013 онд арбитр дээр хэрэг үүсгэгдээд эхлэнгүүт мэдэж байсан. Түүнээс хойш ажиглаж байгаа. Тэр үед би “Одоо давж заалдаад ямар ч хэрэг байхгүй ээ. Харин үүнийгээ яаж төлөх үү гэдэг яриа хэлэлцээр дээрээ орох ёстой. Буруутай этгээдүүдээсээ хурдан мөнгийг нь гаргуулах ёстой” гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан. Одоо ч гэсэн энэ байр суурин дээрээ байна.

Сүүлийн үеийн анагаах ухаанд хоол тэжээлийн ухаан их хөгжиж байгаа. Тэрэнд самар хамгийн моодонд орж байгаа. Яагаад гэхээр, бух төрлийн самрыг судалж узэхэд хамгийн сайн эрдэс бодистой, хамгийн сайн ханаагуй хучилтэй, хамгийн их уурагтай, тэр нь хоорондоо маш зөв зохицолгоотой байгаа нь тогтоогдсон юм байна. Тэр байтугай самар идэхээр турдаг гэж ярьдаг.

Англи хэл сурах юмсан гэсэн хүслийн цаана хэрхэн яаж үр дүнтэй сурах вэ, хаана, хэн сайн заадаг бол, хэр хугацаа зарцуулах бол, ажил амжихгүй юм гэх зэргээр халгаж хойш тавьсаар яваа олон хүн байдаг. Гэтэл Англи хэлний чадварыг ашиглан гадны нэр хүндтэй сургуульд амжилттайгаар суралцах, ажлын байрандаа үнэ цэнэтэй байж, өнөөдрийн байгаа хот дүүргээсээ цааш дэлхий ертөнцөд оюун санааны хувьд гарч, аливааг харах өнцөг, мэдлэг мэдээллийн давууг олж авах боломж үргэлж байсаар... Яг л салаа замын голд алинаар нь явах вэ? гэсэн сонголтын өмнө зогсож байгаа мэт энэ нөхцөлд хүмүүст зөвлөгөө болох мэдээ мэдээллийг эрэн хайхыг энэ удаагийн ярилцлагаараа зорилоо.

Хоёр жилийн өмнө шархтай байсан бол одоо шархтай байх үндэс байхгүй. Яагаад гэхээр шархыг орчин үед дөрвөн долоо хоногийн дотор бүрэн эдгээх эмчилгээ нэвтрээд удаж байгаа. Шарх ер нь их зовиуртай өвчин учраас удаан явж чадахгүй дээ. Тиймээс шархаа эмчлүүлээгүй гэдэгт итгэхгүй байна. Ер нь нэлээд тохиолдолд ходоодны шарх өөрөө ч эдгэдэг. Яг л гарын шалбархай өөрөө эдгэдэг шиг. Харин ходоод сунасан гэвэл өөр хэрэг.

Элэгний вирустэй хүн дусал архи ууж, ширхэг тамхи татаж, хэрчим өөх ч идэж болохгүй. Цусны даралт өндөр байгаагийн гол шалтгаан нь давс их хэмжээгээр хэрэглэх, уурлаж уцаарлах, илүүдэл жинтэй байгаатай холбоотой. Дэлхий нийтэд цусны даралт өндөртэй болсон бол нэг насаараа эм уухаас өөр аргагүй гэдэг. Үүнийг бид үгүйсгэж, тийм зүйл байхгүй гэдгийг нотолсон. Хэрэв та улаан хоолойн өвчин тусмаар байвал, хорт хавдартай болмоор байвал, цусны даралтаа өндөр байлгамаар байвал, амархан хөгширмөөр байвал давс сайн хэрэглээрэй. Үгүй бол яг одооноос давсны хэрэглээгээ багасгаарай.